Zaburzenie osobowości
borderline
nazywane jest również zaburzeniem osobowości z pogranicza, osobowością chwiejną emocjonalnie typu borderline lub osobowością z pogranicza (ang. BPD, Borderline Personality Disorder).
Borderline nie jest chorobą psychiczną.
Jest to poważne i potencjalnie śmiertelne zaburzenie osobowości. Jednak, wbrew mitom, jest podatne na działania psychoterapeutyczne i rokowania osób zdiagnozowanych po podjęciu leczenia są dobre.
czym są
zaburzenia osobowości?
„Zaburzenia osobowości (…) charakteryzuje się jako głęboko utrwalone wzorce zachowania przejawiające się sztywnymi reakcjami w różnorodnych sytuacjach indywidualnych i społecznych. Zachowania te są znacząco odmienne od przeciętnego w danej kulturze sposoby postrzegania, myślenia i odczuwania, a w szczególności odnoszenia się do innych ludzi. Często, choć nie zawsze, są one związane z subiektywnym poczuciem cierpienia oraz trudnościami w funkcjonowaniu społecznym i osiągnięciach życiowych”.
„Psychologia kliniczna”, L. Cierpiałkowska, H. Sęk (red.), Warszawa: PWN 2016, s. 283
Borderline zalicza się do
specyficznych zaburzeń osobowości
„Specyficzne zaburzenia osobowości (F60) – to ciężkie zaburzenia struktury charakteru i sposobu zachowywania się, zazwyczaj obejmujące kilka wymiarów osobowości, które prawie zawsze związane są z zaburzeniami w funkcjonowaniu społecznym i zawodowym jednostki. Pojawiają się zazwyczaj w okresie późnego dzieciństwa lub w adolescencji i trwają w życiu dorosłym”.
„Psychologia kliniczna”, L. Cierpiałkowska, H. Sęk (red.), Warszawa: PWN 2016, s. 284
Szacuje się, że
rozpowszechnienie borderline
w populacji ogólnej waha się od 1,6 do 5,9% 1, czyli podobnie, jak innych zaburzeń osobowości. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne szacuje natomiast, że ok. 2% ogólnej populacji 2 spełnia kryteria zaburzenia z pogranicza.
Jednak na oddziałach psychiatrycznych oraz w różnych programach leczenia, osoby z borderline stanowią około 15-28% pacjentów (Zimmerman i in., 2008).
Prawdopodobnie BPD występuje nawet trzy razy częściej u kobiet niż u mężczyzn (Sansone i Sansone, 2011; Skodol i Bender, 2003). Nie jest do końca jasne, skąd taka dysproporcja. Może być to spowodowane czynnikami biologicznymi, genetycznymi lub tym, że kobiety częściej zgłaszają się po pomoc, co prowadzi do większej ilości diagnoz.
1. „Psychologia kliniczna”, L. Cierpiałkowska, H. Sęk (red.), Warszawa: PWN 2016, s. 289
2. „Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy Klinicznej”, Cierpialkowska, Soroko (red.), Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2017, s.179
ryzyko prób samobójczych i
śmiertelność
w wyniku ich podejmowania są dramatycznie wysokie.
„Aż 75 proc. osób z osobowością z pogranicza przynajmniej raz dokonało próby samobójczej, z tego 50 proc. o charakterze bardzo poważnym, 10 proc. umiera śmiercią samobójczą, a 5 proc. ginie z powodu zachowań ryzykownych.”
A. Mosiołek, Osobowość borderline – jak ją rozpoznawać, jak sobie z nią radzić?’, „Psychiatria po dyplomie” 2013, nr 06 (grudzień), s. 21
Mary C. Zanarini i in. przez 16 lat prowadzili badanie na grupie 290 osób z BPD. W 2016 roku opublikowali artykuł na łamach American Journal of Psychiatry z wynikami. W ciągu tych 16 lat 13 osób zmarło śmiercią samobójczą, co stanowi 4,5% grupy badanych 1.
Szacuje się jednak, że nawet 10% osób z osobowością z pogranicza umiera śmiercią samobójczą 2 3.
- M. C. Zanarini i in., Fluidity of the Subsyndromal Phenomenology of Borderline Personality Disorder Over 16 Years of Prospective Follow-Up, „The American Journal of Psychiatry” 2016, nr 07 (lipiec), s. 690.
- J. M. Oldham, Borderline Personality Disorder and Suicidality, „The American Journal of Psychiatry” 2006, nr 1 (styczeń), s. 20.
- J. Paris, Chronic Suicidality Among Patients With Borderline Personality Disorder, „Psychiatric Services”, 2002, nr 6 (czerwiec), s. 738.
Na zaburzenie borderline nie należy patrzeć zero-jedynkowo
Borderline to spektrum
Oznacza to, że u każdej osoby z tym zaburzeniem może występować inna kombinacja symptomów. Objawy mogą mieć również różne nasilenie.
zaburzenie Borderline
dezorganizuje życie
„Pacjenci z zaburzeniem osobowości typu borderline (z pogranicza) mają problemy niemal w każdej dziedzinie życia. Zmagają się z ciągłymi wahaniami nastroju, impulsywnymi zachowaniami, mają trudności w relacjach z innymi, nie są pewni własnej tożsamości. Wybuchy gniewu i kryzysy są u nich na porządku dziennym. Wielu pacjentów to osoby inteligentne i twórcze, a mimo to rzadko udaje im się rozwinąć swoje talenty. Często nie kończą szkoły i z niepełnym wykształceniem pozostają bezrobotni. Jeśli już znajdują zatrudnienie, to nierzadko jest to praca poniżej ich możliwości. W tej grupie pacjentów występuje wysokie ryzyko zachowań autodestrukcyjnych, takich jak samookaleczanie i/lub nadużywanie środków odurzających. Wysokie jest również zagrożenie samobójstwem, a około 10% osób chorych umiera w następstwie próby samobójczej (Paris, 2013)”.
A. Arntz, H. van Genderen, Terapia schematów w zaburzeniu osobowości typu borderline, Sopot: GWP 2020, s. 19.
Objawy borderline
Z borderline związanych jest wiele charakterystycznych dolegliwości. Należy jednak pamiętać, że u każdej osoby z tym rozpoznaniem, zaburzenie może objawiać się inaczej. Istnieje wiele kombinacji symptomów, a żeby zdiagnozować BPD nie muszą one występować wszystkie jednocześnie.
Jak symptomy tego zaburzenia wyglądają w praktyce? Dlaczego borderline jest tak trudne i uciążliwe dla osoby z osobowością z pogranicza i jej otoczenia?
Poniższa lista stanowi zestawienie charakterystycznych objawów, które mogą pojawiać się w przebiegu zaburzenia borderline.
Idealizacja i dewaluacja
Idealizacja i dewaluacja
Mechanizm naprzemiennej idealizacji i dewaluacji może być szczególnie trudny i dezorientujący dla bliskich osób z BPD. Występuje on najczęściej w bliskich relacjach, szczególnie romantycznych (ale nie tylko). Osoby z borderline mogą idealizować swojego bliskiego, stawiać go na piedestale i nie wyobrażać sobie życia bez niego, po czym, przy najmniejszym potknięciu, znienawidzić, zmieszać z błotem i uznać za najgorszą na świecie osobę, winną złu całego świata.
Mechanizm ten wynika z tego, że osoba z borderline widzi świat jako czarno-biały. Bliski jest albo idealny, dobry, dający miłość, albo zły, znienawidzony i krzywdzący. Osoby z borderline często nie potrafią dostrzec i zrozumieć, że ktoś lub coś może być jednocześnie dobre i złe. Że w jednej sytuacji bliski zaspokoi jego potrzeby, a w innej będzie źródłem frustracji.
Pacjenci cierpiący na ten typ zaburzenia mają poczucie, że ich życie jest nic niewarte, chyba że są związani z kimś komu naprawdę na nich „zależy”. Jednocześnie od osoby im oddanej wymagają dyspozycyjności na nierealnym wręcz poziomie oraz ciągłego potwierdzania ich wartości. W tego typu relacjach początkowa idealizacja osoby obdarzonej zaufaniem może się zdewaluować w momencie,
kiedy osoba chora spodziewa się odrzucenia.
J. G. Gunderson, Clinical practice. Borderline personality disorder, „New England Journal of Medicine” 2011, nr 364, s. 2037-2042. Cyt. za: Zaburzenia osobowości typu borderline, „Psychiatria po Dyplomie” 2011, nr 05 (październik), s. 26-31.
Naprzemienne pragnienie scalenia z drugą osobą i odpychanie jej
Naprzemienne pragnienie scalenia z drugą osobą i odpychanie jej
Osoby z borderline mogą mieć tendencje do pragnienia zjednoczenia się, scalenia z idealizowaną przez siebie osobą. Mogą pragnąć posiadać ją na wyłączność. A nawet zacząć się do niej upodabniać – podobnie mówić, ubierać się, dostosować do niej swój gust. Na etapie idealizacji osoba z borderline nie dostrzega żadnych wad.
Taki stan jednak nie może trwać wiecznie.
Osoba, z którą pragnie się scalić osoba z BPD, może zacząć czuć się osaczona i zmęczona nieustannym kontaktem i intensywnością relacji. Kiedy osoba z borderline to wyczuje, zaczyna się etap dewaluacji.
Z drugiej strony, u osoby z BPD może się uaktywnić silny lęk przed pochłonięciem przez drugą osobę. Oznaczałoby to dla niej unicestwienie, zniknięcie. Lęk ten może być tak silny, że jedynym sposobem na jego wyciszenie będzie gwałtowne przerwanie relacji. Na przykład przez odsunięcie się, zdewaluowanie tej osoby, uznanie jej za złą i odpowiedzialną za całe cierpienie osoby z borderline.
Dlatego charakterystycznym objawem i kryterium diagnostycznym BPD są intensywne, burzliwe relacje.
Lęk przed bliskością
Lęk przed bliskością
Osoby z borderline w dzieciństwie mogły często doświadczać nieprawidłowych relacji z opiekunami przez co bliskość nie jest przez nie kojarzona z bezpieczeństwem.
Lęk przed bliskością może być odpowiedzią na obawę przed byciem pochłoniętym przez drugą osobę, utratę niezależności i skrzywdzeniem. Nasila go niepewność, co do własnej tożsamości, niestabilny obraz siebie.
Początkowa fascynacja i pragnienie zjednoczenia ustępują lękowi. Powoduje on, że osobie z BPD trudno jest wytrzymać w bliskiej relacji na dłuższą metę. Kiedy uruchamia się lęk przed bliskością, osoba z borderline może stać się niedostępna, wroga i nagle zerwać relację bez zaistnienia obiektywnego, zewnętrznego powodu.
Lęk przed odrzuceniem
Lęk przed odrzuceniem
Lęk przed odrzuceniem jest bardzo charakterystycznym objawem zaburzenia osobowości z pogranicza. Jest on tak silny, że osoby z BPD często podejmują gorączkowe wysiłki uniknięcia opuszczenia, nawet jeśli groźba porzucenia nie jest obiektywnie uzasadniona.
Lęk przed opuszczeniem potrafi uruchamiać się w niezrozumiałych dla otoczenia sytuacjach. Działania podejmowane pod jego wpływem mogą być dramatyczne i niebezpieczne. Osoba z borderline, która czuje się zagrożona opuszczeniem, może nawet się okaleczyć lub podjąć próbę samobójczą. Poczucie odrzucenia może bowiem sprawić, że nie będzie ona widziała możliwości dalszego życia bez tej osoby. Takich zachowań nie należy interpretować jako prób manipulacji (nie jest ona kryterium diagnostycznym borderline). Są one wynikiem braku umiejętności radzenia sobie z odrzuceniem w inny sposób.
Lęk przed opuszczeniem może się również manifestować w działaniu odwrotnym – chęci uprzedzenia odrzucenia. Wtedy osoba z BPD może sama zerwać relację, by uniknąć bycia opuszczoną.
Niska odporność na krytykę i dezaprobatę
Niska odporność na krytykę i dezaprobatę
Niestabilny obraz siebie, niska samoocena, uważanie siebie za złą osobę, uzależnianie swojej wartości od akceptacji innych oraz od ich bliskości. To powoduje, że osoby z borderline często są bardzo nieodporne na krytykę. Nawet najmniejszy przejaw dezaprobaty w osobach z BPD może wywoływać silny lęk przed odrzuceniem.
Osoby z borderline mogą zinterpretować źle dobrane słowo czy niejasne dla nich spojrzenie jako krytykę, potępienie i odrzucenie. Może to pociągnąć za sobą niezrozumiałe dla otoczenia, nieadekwatne reakcje emocjonalne i/lub zachowania.
Kłamstwa
Kłamstwa
Niska odporność na krytykę, lęk przed odrzuceniem, przeświadczenie o tym, że jest się złym człowiekiem i zostanie się opuszczonym, może prowadzić do kłamstw.
Osoby z borderline potrafią kłamać nawet w błahych sprawach, będąc pewnymi, że gdy przyznają się do prawdy, na jaw wyjdzie, jak złymi są ludźmi i zostaną opuszczone.
Kłamstwa, w przypadku osób z borderline zazwyczaj nie są próbą manipulacji (świadomego, zręcznego, przebiegłego działania mającego na celu osiągnięcie korzyści, wykorzystania kogoś). Najczęściej również kłamstwa w przypadku osób z BPD wiążą się z poczuciem wstydu i winy.
Przeświadczenie o byciu złym człowiekiem
Przeświadczenie o byciu złym człowiekiem
U osób z BPD często występuje przeświadczenie, że są złymi ludźmi. Zazwyczaj widzą one, że ich zachowania ranią osoby z ich otoczenia i wiążą to z byciem kimś złym.
Mechanizm rozszczepienia funkcjonuje nie tylko w relacjach społecznych, ale i w obrazie samego siebie. Osoby z BPD mogą raz uważać siebie za ofiary krzywdzone przez innych, a chwilę później za kogoś najgorszego na świecie. Obraz siebie, jako kogoś złego, mogą wzmacniać również notoryczne kłamstwa czy łamanie obietnic pod wpływem silnych impulsów, nad którymi nie potrafią zapanować.
Przeświadczenie o byciu złym człowiekiem często związane jest z wyrażaniem intensywnej złości.
Ta złość ujawnia się wówczas, gdy podejrzewają, że ich opiekunowie czy partnerzy wycofują się z relacji z nimi, w jakimś stopniu ich zaniedbują czy zamierzają ich porzucić. Wyrażenie złości powoduje często pojawienie się poczucia winy lub wstydu i przyczynia się do pogłębienia uczucia, że są złymi ludźmi.
Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, L. Cierpiałkowska, E. Soroko (red.), Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2017, s. 177.
Przeświadczenie o zasługiwaniu na karę i cierpienie
Przeświadczenie o zasługiwaniu na karę i cierpienie
Przeświadczenie o byciu złym człowiekiem często skutkuje tym, że osoby z borderline są przekonane, iż zasługują na karę. Może nią być cierpienie, które niemal nieustannie odczuwają. To z kolei może wpływać na brak chęci poszukiwania pomocy, gdyż ból wewnętrzny jest dla nich swego rodzaju karą. Z drugiej strony jednak, nasilenie cierpienia psychicznego często osiąga poziom trudny do wytrzymania. Rozpaczliwe szukanie ukojenia może przybierać formę m.in. samookaleczeń, nadużywania środków psychoaktywnych, a nawet podejmowania prób samobójczych.
Przeświadczenie o niezasługiwaniu na miłość
Przeświadczenie o niezasługiwaniu na miłość
Osoby z borderline często uważają, że nie zasługują na miłość. Może to wynikać z doświadczeń w okresie dzieciństwa. Osoby z BPD często nie otrzymywały akceptacji i bezwarunkowej miłości, które były uzależnione m.in. od posłuszeństwa czy spełniania konkretnych warunków.
Osoby z pogranicznym zaburzeniem osobowości mogą uważać, że na miłość muszą sobie zasłużyć. Często te nierealne wymogi stawiane są sobie przez nie same. W połączeniu z pewnością, iż są złymi ludźmi, przeświadczenie, że nie zasługują na miłość, potęguje się. A wszelkie zapewnienia innych, że im na nich zależy, mogą być torpedowane.
Lęk przed pokazaniem prawdziwego siebie
Lęk przed pokazaniem prawdziwego siebie
Zaburzenie borderline często wiąże się z przewlekłym, silnym poczuciem winy i wstydu. Wynikać on może z przeświadczenia o byciu złym człowiekiem, niezasługującym na miłość czy świadomości zachowań raniących ludzi dookoła. Lęk przed pokazaniem prawdziwego siebie nasilać może również silna potrzeba bycia podziwianym, akceptowanym i bezwarunkowo kochanym. Osobie z borderline może się wydawać, że prawdziwej jej nie można kochać. A kiedy ktoś odkryje, jaka jest naprawdę, opuści ją.
Intensywne, burzliwe relacje
Intensywne, burzliwe relacje
Słynne określenie „nienawidzę cię! nie odchodź!” bardzo dobrze opisuje to, jak może wyglądać relacja z osobą z BPD.
Mechanizm naprzemiennej idealizacji i dewaluacji, naprzemienne pragnienie scalenia z drugą osobą i odpychanie jej z powodu lęku przed pochłonięciem, pragnienie bliskości i lęk przed nią, lęk przed opuszczeniem, który nasila się często bez wyraźnego powodu zewnętrznego, niska odporność na krytykę oraz interpretowanie jej jako odrzucenia, notoryczne kłamstwa pociągające za sobą poczucie winy i wstyd, przeświadczenie o byciu złym człowiekiem, który nie zasługuje na miłość, lęk, że zostanie się opuszczonym, gdy pokaże się prawdziwego siebie – m.in. to wszystko powoduje, że relacje z osobami z pogranicznym zaburzeniem osobowości są intensywne i tak bardzo burzliwe.
Kiedy dołączamy do tego samookaleczenia, groźby i próby samobójcze, wybuchy gniewu i złości, nasilone, skrajne emocje, zrozumiemy, że te relacje mogą być bardzo trudne.
Jednak zapewnienie poczucia bezpieczeństwa w relacji, postawienie i pilnowanie jasnych granic, mówienie wprost, co ma się na myśli, krytykowanie zachowania, a nie osoby, nieuzależnianie miłości i akceptacji od zachowania osoby z BPD czy uprawomocnianie emocji i przeżyć osoby z BPD może te relacje poprawić.
Należy pamiętać, że osoby z BPD często, wbrew temu, co o sobie myślą, są bardzo wartościowe, kreatywne, twórcze i ciekawe. Warto jest więc podjąć wysiłek, by stworzyć relację, w której obie strony będą mogły wzajemnie się rozwijać i zbudować bezpieczną przestrzeń osobistą.
Groźby i próby samobójcze
Groźby i próby samobójcze
Z pogranicznym zaburzeniem osobowości wiąże się ogromny lęk przed porzuceniem. Stres interpersonalny i obawa przed opuszczeniem mogą powodować grożenie samobójstwem. Takich gróźb nie należy jednak traktować jako prób manipulacji. Trzeba pamiętać, że ryzyko utraty kogoś ważnego dla osoby z BPD może być wizją końca świata. Osoba z pogranicznym zaburzeniem osobowości może nie wyobrażać sobie życia bez tego kogoś i pragnąć umrzeć, nie widząc możliwości dalszego życia.
Ważne jest to, że osoba mówiąca o chęci samobójstwa może je naprawdę popełnić. Nigdy nie należy bagatelizować takich słów!
Borderline wiąże się również ze stanami depresyjnymi, dużym cierpieniem psychicznym, poczuciem wewnętrznej pustki. Poziom trudnych emocji, napięcia wewnętrznego, brak wiary w możliwość poprawy, rozpacz itd. mogą sprawić, że osoba z borderline nie będzie potrafiła już dłużej wytrzymać w takim stanie i będzie jej się wydawać, że tylko śmierć może ją uwolnić od cierpienia.
Należy pamiętać, że zaburzenie osobowości z pogranicza jest czynnikiem ryzyka popełnienia samobójstwa. Jak zauważa Lidia Cierpiałkowska:
Na skutek zachowań samobójczych lub poważniejszych aktów samouszkodzenia (np. cięcia lub podpalenia) umiera około 10% osób.
Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, L. Cierpiałkowska, E. Soroko (red.), Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2017, s. 176.
Samookaleczenia
Samookaleczenia
Oczywiście nie wszystkie osoby z zaburzeniem osobowości borderline samookaleczają się, ale jest to dość częste zachowanie. Samookaleczenia (m.in. cięcie się, przypalanie, wyrywanie włosów, drapanie) mogą pełnić różne funkcje, np. ukarania się, złagodzenia napięcia i/lub cierpienia wewnętrznego, chęci poczucia czegoś, gdy wewnętrzna pustka staje się nie do zniesienia, pragnienia poczucia, że się żyje lub poczucia własnych granic, swojego ciała.
Samookaleczenia mogą być motywowane chęcią zniszczenia siebie lub, paradoksalnie, próbą poczucia, że się żyje, ukojenia. Ból fizyczny podczas krzywdzenia swojego ciała pomaga zagłuszyć ból psychiczny czy obniżyć poziom napięcia, ale tylko na krótką metę. Podczas samookaleczania do krwi uwalniana jest endorfina, hormon działający znieczulająco i obniżający poziom stresu oraz napięcia, który powoduje poczucie chwilowej poprawy samopoczucia. Jednak jego działanie jest chwilowe, a poczucie ulgi zastępowane jest poczuciem winy, wstydu, porażki.
Samookaleczenia mogą być tak poważne, że są w stanie bezpośrednio zagrażać życiu i zdrowiu osoby okaleczającej się.
Niestabilny obraz siebie
Niestabilny obraz siebie
Osoby z borderline często mają zaburzony i niestabilny obraz samego siebie. Te zaburzenia tożsamości mogą objawiać się również niepewnością co własnych preferencji (w tym seksualnych), celów, planów życiowych.
Osoby z BPD często mają problemy z określeniem, kim są, co myślą, czują, lubią, do czego dążą, o czym marzą. Labilność w tym zakresie może wpływać na balansowanie pomiędzy wiarą we własną wyjątkowość i zasługiwanie na przywileje oraz specjalne traktowanie, a przekonaniem o byciu kimś najgorszym na świecie, nic nie wartym i nie zasługującym na nic.
Niestabilny obraz siebie może wpływać również na naprzemienne wysokie mniemanie o sobie i bardzo niskie poczucie własnej wartości.
Chroniczne uczucie pustki, znudzenia
Chroniczne uczucie pustki, znudzenia
Chroniczne uczucie pustki jest jednym z najbardziej charakterystycznych symptomów borderline. Ta pustka jest różnie interpretowana i dla każdej osoby z BPD może znaczyć coś innego. Jest to szerokie pojęcie i może oznaczać zarówno zniechęcenie i znudzenie, jak i poczucie braku emocji, myśli, przeżyć, celów. Chroniczne uczucie pustki często jest bardzo uciążliwe i trudne do zniesienia. Chęć poczucia czegokolwiek, poczucia, że nie jest się martwym za życia, może prowadzić m.in. do samookaleczeń.
Wybuchy gniewu i złości
Wybuchy gniewu i złości
Borderline może powodować niekontrolowane wybuchy złości a nawet agresji. Osobom z BPD trudno jest zapanować nad intensywnym gniewem, a ich zachowania często są niedostosowane i nieadekwatne do sytuacji.
Jednak, jak zauważa Marsha Linehan, problemy z wyrażaniem gniewu u osób z borderline może dotyczyć nie tylko wybuchów nadmiernej złości, lecz również niedostatecznej jej ekspresji.
W niemal wszystkich przypadkach jednostki z osobowością z pogranicza z niedostateczną ekspresją złości przejawiają wyraźny strach i lęk przed wyrażaniem złości; niekiedy obawiają się, że wyrażenie choćby najmniejszej złości spowoduje u nich utratę panowania nad sobą, a innym razem boją się, że osoby, które staną się dla nich obiektem nawet drobnej złości, będą dążyły do odwetu.
M. Linehan, Zaburzenie osobowości z pogranicza. Terapia poznawczo-behawioralna, Kraków: WUJ 2010, s. 17.
Wahania nastrojów, intensywne i skrajne reakcje emocjonalne
Wahania nastrojów, intensywne i skrajne reakcje emocjonalne
Jednym z kryteriów diagnostycznych borderline jest chwiejność emocjonalna. Ta labilność wpływa na duże wahania nastrojów, które często są niezrozumiałe przez otoczenie. Osoba z borderline może mieć dobry nastrój, by po chwili wybuchnąć gniewem, śmiać się, by niedługo potem pogrążyć się w rozpaczy.
Zmiany nastroju często są niezrozumiałe dla otoczenia, gdyż potrafią je wywołać subtelne, pozornie nic nie znaczące bodźce.
Nadaktywność ciała migdałowatego u osób z borderline wpływa na dużą intensywność reakcji emocjonalnych oraz trudności z powrotem do wyjściowego stanu emocjonalnego.
Osoby z borderline często czują się owładnięte swoimi intensywnymi i skrajnymi emocjami, których nie potrafią regulować.
Jak zauważa Anna Pastuszek:
Nieoczekiwane, nieprzewidywalne zmiany w emocjonalności, wyolbrzymione, czasem wręcz niewytłumaczalne reakcje w kontekście zaistniałych okoliczności, uczucie owładnięcia emocjami, które nie poddają się modulacji, należą do powszechnych u osób z BPD (…).
A. Pastuszek, Regulacja emocji u pacjentów z zaburzeniem osobowości borderline – aktualne kierunki badań, „Psychiatria Polska” 2012, nr 3, s. 403
Słomiany zapał
Słomiany zapał
Brak jasno sprecyzowanych celów, niejasny obraz siebie, poczucie pustki i znudzenia często prowadzą do tego, że u osób z borderline występuje tzw. „słomiany zapał”. To zjawisko pojawia się szczególnie wtedy, gdy działania nie przynoszą szybkich efektów, widocznych rezultatów i wtedy osobom z borderline trudno jest wytrwać w podjętych decyzjach. Może się to objawiać w częstych zmianach pomysłów na siebie, jak podejmowanie i rzucanie różnych kierunków studiów, częste zmiany pracy, podejmowanie się i porzucanie różnych aktywności, zmiany zainteresowań.
Poczucie niekompetencji
Poczucie niekompetencji
Zaburzenie osobowości z pogranicza może upośledzać zdolność do pracy, jednak część osób z BPD jest dobrymi pracownikami i realizuje się w tej sferze życia. Często jednak bywa tak, że osoby z tym zaburzeniem mają niskie poczucie kompetencji, nawet wbrew obiektywnym przesłankom. Pod wpływem stresu czy innych silnych emocji, mogą tracić dostęp do umiejętności, które posiadają na co dzień. Poczucie braku kompetencji często prowadzi do podejmowania pracy poniżej swoich kwalifikacji, co z kolei może skutkować pojawianiem się trudnej do zniesienie frustracji czy znudzenia i porzucenia pracy.
Odcinanie się od emocji
Odcinanie się od emocji
Wieczne miotanie się między skrajnymi emocjami, chaos, jaki to wprowadza, wysoka wrażliwość, podatność na zranienie, trudności w powrocie do emocjonalnego stanu wyjściowego, częste intensywne bolesne i trudne emocje mogą prowadzić do przeciążenia i odcięcia się od emocji. To odcięcie się od emocji nie oznacza, że osoby te są zimne i nieczułe. Jest dokładnie odwrotnie – nadmiar emocji, przeżyć powoduje, że nie są w stanie znieść już więcej i odcinają się od nich.
Paranoiczne reakcje w odpowiedzi na stres
Paranoiczne reakcje w odpowiedzi na stres
W sytuacjach stresowych u osób z zaburzeniem z pogranicza mogą pojawiać się przejściowe myśli paranoiczne lub ciężkie objawy dysocjacyjne. Mogą objawić się między innymi nadmierną, bezpodstawną podejrzliwością wobec innych, poczuciem odrealnienia, bycia „we śnie”, obcości siebie i swojego ciała, obojętnością, niepamięcią wydarzeń.
U osób z borderline objawy psychotyczne zazwyczaj nie prowadzą do całkowitego zerwania kontaktu z rzeczywistością.
Poczucie zagrożenia
Poczucie zagrożenia
Zaburzenie osobowości borderline często wiąże się z nasilonym poczuciem lęku i zagrożenia. Odpowiedzialne za to są ciało migdałowate oraz hipokamp, struktury w mózgu, które u osób z borderline mają zmniejszoną objętość oraz zwiększoną aktywność. Przez nieprawidłowości w budowie oraz pracy tych struktur, osoby z BPD często odczuwają lęk i poczucie zagrożenia, interpretując neutralne bodźce jako zagrażające. Np. źle dobrane słowo, nie takie spojrzenie czy mimika mogą zostać odebrane przez osoby z BPD jako atak lub chęć opuszczenia.
Mózg jest jednak plastyczny i zdolny do zmiany. Za pomocą terapii czy ćwiczeń można wpłynąć m.in. na zwiększenie objętości hipokampu.
Myślenie dychotomiczne – „czarno-białe”
Myślenie dychotomiczne – „czarno-białe”
Charakterystycznym objawem wynikającym z borderline jest myślenie dychotomiczne, czyli zero-jedynkowe. W świecie wewnętrznym osób z BPD często istnieją tylko skrajności – coś jest albo „czarne”, albo „białe”, nie ma żadnych odcieni szarości. Osoby z BPD często oscylują między takimi skrajnościami, nie potrafiąc dostrzec, że coś może być jednocześnie dobre i złe. Że coś jest szare, a więc trochę czarne, a trochę białe. Objawia się to w relacjach społecznych, gdy osoba z BPD nie potrafi zintegrować obrazu drugiej osoby i jest ona przez nią albo idealizowana, albo dewaluowana. Podobnie jest w obrazie samego siebie – osoba z BPD albo uważa siebie za kogoś wyjątkowego, kto zasługuje na szczególne traktowanie, albo jako kogoś najgorszego, niezasługującego na nic.
Myślenie dychotomiczne może się przejawiać również np. w podejściu „wszystko albo nic”.
Nieprzemyślane, impulsywne działanie
Nieprzemyślane, impulsywne działanie
Pograniczne zaburzenie osobowości bardzo często wiąże się z dużą impulsywnością, czyli trudnością w zapanowaniu nad impulsami. Sprawia to, że osoby z BPD często działają pod wpływem silnych emocji, bez myślenia o konsekwencjach. Może się to objawiać np. objadaniem się, hazardem, szybką jazdą samochodem, kradzieżami, przypadkowymi kontaktami seksualnymi, zakupoholizmem czy używaniem substancji psychoaktywnych.
Takie nieprzemyślane, impulsywne zachowania, gdy poziom emocji opadnie, wywołują często u osób z borderline silne poczucie winy i wstydu. Jednak trudno im dotrzymać obietnicy danej sobie lub innym, że więcej tak nie postąpią, bo pojawiające się nagle impulsy bywają tak silne, że osoby z BPD nie potrafią nad nimi zapanować i ulegają im. To z kolei może nasilać poczucie winy, wstydu, przekonanie o byciu złym człowiekiem, niezasługiwaniu na miłość czy chęć ukarania się.
„Rzucanie sobie kłód pod nogi”
„Rzucanie sobie kłód pod nogi”
Osoby z borderline często mają tendencje do sabotowania swoich działań i „rzucania sobie kłód pod nogi.”
(…) osoby te często ponoszą porażki w sytuacjach, które powinny zakończyć się sukcesem. (…) Na przykład przerywają chodzenie do szkoły na krótko przed otrzymaniem świadectwa; przeżywają głęboką regresję po rozmowie na temat uzyskanej w terapii poprawy; psują dobre relacje partnerskie, kiedy rozwijają się one w kierunku większej bliskości i zaangażowania.
Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, L. Cierpiałkowska, E. Soroko (red.), Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2017, s. 175.
Deficyty w empatii poznawczej
Deficyty w empatii poznawczej
Empatię możemy podzielić na dwa typy: poznawczą, czyli zdolność do przejmowania perspektywy innych osób, umiejętność spojrzenia na świat ich oczami oraz emocjonalną, będącą umiejętnością współodczuwania, współdzielenia emocji innych.
Osoby z zaburzeniem borderline mogą mieć problemy z rozpoznawaniem emocji, potrzeb i intencji innych ludzi. Nadwrażliwość interpersonalna często wpływa na interpretację zachowań i zamiarów innych, jako wrogich. Osoby z BPD mogą mieć tendencje do czucia się lekceważonymi lub obrażanymi.
W obrazie klinicznym BD widoczne są zniekształcenia postrzegania relacji międzyludzkich. Badania wskazują na pewną wrażliwość oraz gotowość do nieprawidłowego rozpoznawania emocji gniewu na twarzy rozmówcy, jak również na pewne deficyty poznawcze w zakresie empatii wraz z upośledzeniem
procesów mentalizacji intencji innych osób. Dodatkowo wydaje się, że deficyty dotyczące umiejętności związanych z procesami opisywanymi jako teoria umysłu („theory of mind”) przez jednocześnie wzmożoną empatię afektywną prowadzą do dalszego pogłębiania zaburzenia.
S. C. Herpertz, Wkład neurobiologii w zrozumienie zaburzenia osobowości typu borderline, „Psychiatria Polska” 2011, nr 5, s. 19.
Jakie są
przyczyny borderline?
Mimo dużej ilości badań, przyczyny powstawania borderline wciąż nie są jasne.
Na przestrzeni lat powstawały różne teorie próbujące wytłumaczyć mechanizm tego zaburzenia osobowości.
na czym polega
diagnoza borderline?
Diagnoza borderline nie jest prosta i może zająć jakiś czas. Z zasady zaburzenia osobowości diagnozuje się najwcześniej u młodych dorosłych, gdyż do osiemnastego roku życia osobowość wciąż się rozwija. Jednak, jak zauważa Daniel J. Fox w książce „Borderline. Życie na krawędzi”, według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, możliwe jest zdiagnozowanie borderline poniżej 18. roku życia, o ile osoba diagnozowana doświadcza objawów przez co najmniej rok.
na czym polega
leczenie borderline?
Osobowość z pogranicza, choć jest bardzo poważnym i potencjalnie śmiertelnym zaburzeniem osobowości, jest podatna na działania terapeutyczne. Jak można leczyć borderline? Jakie są rokowania?
Dowiedz się więcej
MNIE
OSOBIŚCIE
MOJEGO
BLISKIEGO
MOJEGO
PACJENTA
W 2022 roku przeprowadziliśmy ankietę na temat
znajomości borderline
wśród społeczności internetowej. Wzięło w niej udział 610 osób.
W jednym z pytań ankietowani mieli ocenić, czy społeczeństwo wie wystarczająco wiele na temat borderline. Aż 92,1% osób odpowiedziało przecząco. Ocena poziomu wiedzy specjalistów ochrony zdrowia psychicznego również nie wypadła optymistycznie – 50,7% respondentów uznało, że poziom wiedzy specjalistów jest niewystarczający.
Jak ankietowani poradzili sobie z rozpoznaniem objawów borderline? Jakie mity uznali za prawdę? Czy stygmatyzacja osób z BPD rzeczywiście jest poważnym problemem?
Zapraszamy do zapoznania się z pełnymi wyniki ankiety wraz z omówieniem.